به مناسبت مرگ زاها حدید

 

زاها حدید، معمار عراقی‌تبار بریتانیایی در میامی، در اثر سکته قلبی درگذشت. بی‌بی‌سی جهانی اعلام کرده است که حدید به خاطر درمان بیماری ریوی در بیمارستانی در میامی بستری شده بود که سکته قلبی بر او عارض شد.

برخی از بناهایی که زاها حدید طراحی کرده از شهرتی جهانی برخوردار است. کارشناسان معماری اعتقاد دارند که بناهای او از ویژگی سنیتیک و سیال برخوردارند و مثل این است که در طبیعت در حال سیلان و جاری شدن‌اند.

از مهم‌ترین آثار او می‌توان از بناهای زیر یاد کرد:

ایستگاه آتش‌نشانی ویترا (۱۹۹۴)، ویل ام راین، آلمان
سکوی پرش اسکی برگیسل (۲۰۰۲)، اینسبروک، اتریش
ساختمان مرکزی ب‌ام‌و (۲۰۰۵)، لیپزیگ، آلمان
مرکز مگی در بیمارستان ویکتوریا (۲۰۰۶)، کرکالدی، اسکاتلند
ایستگاه قطار سریع‌السیر ناپل (۲۰۰۶)، ناپل، ایتالیا
ترن هوایی (۲۰۰۷) اینسبروک، اتریش
مرکز علمی فائنو (۲۰۰۵)، وولفسبرگ، آلمان

 

با بیانی محتاطانه می‌توان گفت دودستگی و دیدگاه‌های ضدونقیضی در مورد زاها حدید وجود دارند. بعضی او را فردی مستبد می‌دانند. آن‌ها آثار ساختمانی او را هم خودبزرگ‌بینانه و متفرعنانه ارزیابی می‌کنند. یکی از آن معماران می‌گفت: «فکر نمی‌کنم حدید به این موضوع اهمیتی بدهید که مردم در بناهای طراحی‌شده‌اش چه احساسی دارند.» در همین حال، او برای گروهی دیگر یک نابغه و قهرمان است. رم کولهاس شاید تنها کسی باشد که هر دو دسته با نظرش در مورد حدید موافق‌اند. این معمار هلندی زمانی حدید را «سیاره‌ای با مدار منحصربه‌فرد خود» نامید. حدید، این معمارعراقی‌تبار همه را به هماوردی فرامی‌خواند: همکاران، مشتریان، ساکنان ساختمان‌های طراحی‌شده‌و حتی خودش را. توافق پنهان در این مورد شاید این باشد: «اگر همه این ناملایمی‌ها را تحمل کنی، من کاری می‌کنم کارستان و تو هم می‌توانی بخشی از آن باشی.» بسته به این که کدام تجربه موثرتر بوده، مخاطبان در مورد حدید داوری‌شان را شکل می‌دهند.

در یک دهه گذشته تا سال ۲۰۱۳، زاها حدید از طراحی که هرگز بنایی نساخته بود به معماری تولیدگر تبدیل شد که پیگیرتر از همیشه به کار ساخت و طراحی مشغول بود. در سال‌های نخست قرن بیست و یکم نام او به این دلیل بر سر زبان‌ها افتاد که برنده مناقصه‌ای برای ساخت مجموعه تفریحی غول‌آسای «د پیک»‌در هنگ‌کنگ شده بود که البته هرگز اجرا نشد و همچنین به دلیل شکست مشابهی که او در شهر کاردیف تجربه کرد. هر چند او در دو فرصت دیگر برنده مناقصه طرح‌های ساختمان اپرا شده بود، اما سیاستمداران محلی، اجرای طرح‌های مربوط را ناکام گذاشتند. با این حال، حدید به هر دری زد تا برای طرح متوسط دفتری دیگر، در راستای ادامه کارش، بودجه لازم را دریافت کرد.

تا سال ۲۰۱۳ دفتر کاری حدید، با به خدمت گرفتن ۴۰۰ همکار، ۹۵۰ طرح معماری را در ۴۴ کشور جهان پیش برد. از آن جمله می‌توان طرح‌های ساختمانی غول‌آسایی در شهرهای چانگ‌شا در چین، براتیسلاوا در اسلوواکی و ویلایی مجلل در مسکو را نام برد. او همچنین مشاور برنامه‌ریزی فرودگاهی بود که بوریس جانسون، شهردار وقت لندن، دوست داشت آن را در دهانه رود تیمز بسازد.

 

نخستین طرح معماری جسورانه حدید در سال ۱۹۹۳ ارائه شد و مربوط به ساختمان یک ایستگاه آتش‌نشانی در محوطه شرکت مبل‌سازی «ویترا» در شهر وایل در حاشیه رودخانه راین در آلمان بود. در پاییز سال ۲۰۱۳ دو مورد از مهم‌ترین طرح‌های ساختمانی او آماده و افتتاح شدند که بیشترین تفاوت‌ها را با یکدیگر دارند: به نظر می‌رسد مرکز فرهنگی عظیم «حیدر علی‌اف» در باکو، پایتخت آذربایجان، پیکره‌یابی نهایی و تمام‌عیار کهکشان معماری زاها حدید باشد. دفتر کاری او در لندن، در باغ کنزینگتون برای گالری مارپیچ ساکلر یک انبار مهمات قدیمی برجامانده از سال ۱۸۰۵ را توسعه داد و نوسازی کرد.

البته از نظر بزرگی، گالری ساکلر در مقایسه با مرکز فرهنگی طراحی‌شده برای آذربایجان مانند قطره‌ای در برابر اقیانوس است. با وجود این، گالری مارپیچ ساکلر در قلب لندن برای حدید اهمیت بسیاری داشته، چرا که در شهری واقع است که او از چهل سال قبل در آن زندگی می‌کرد، اما آنجا که پای ساخت بناهایش در میان بود، این ماندن، همواره با شک و تردید همراه می‌شد.

زاها حدید در سن ۶۲ سالگی (در سال ۲۰۱۳) از جمله ستاره‌های انکارناپذیر هنر معماری بود. او برنده تمام جایزه‌های بزرگ عرصه فعالیت خود شد و مانند برد پیت و باراک اوباما معروف است. او ظاهراً‌۱۰ میلیون پوند برای خرید ساختمانی پرداخت که موزه طراحی لندن باید آن را ترک و در سال ۲۰۱۵ به مقر جدید خود نقل مکان می‌کرد. محل سابق موزه طراحی لندن تبدیل به مقری برای نگهداری مجموعه‌ای از مبلمان طراحی‌شده، طرح‌ها و الگوهای این معمار عراقی‌تبار تبدیل شد و اگر موضوع دیدگاه خود او در میان باشد، بنا به گفته حدید باید در این محل «با پژوهش و تجدید همکاری‌های جهانی در زمینه هنر، معماری و طراحی گفت‌وگویی همگانی صورت بگیرد.»

حدید به‌دلیل شور و احساساتش به همان اندازه که مخوف بود، ستایش نیز می‌شد. آنجا که دیگر ستاره‌های معماری شبیه آدم‌آهنی‌ها به نظر می‌رسیدند و رفتار می‌کردند، او انسانی جلوه می‌کند، بذله‌گو، بلنداندیش و بدون ترس از نشان دادن احساساتش. به دلیل این روحیه، او حتی گاهی سبک جلوه می‌کرد.