مهمترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران و دلایل اهمیت‌اشان – بخش نخست؛ سینمای قبل از انقلاب ایران

▪️مظفرالدین شاه در جشن عید گل 1279

کارگردان: میرزا ابراهیم خان عکاسباشی
دلیل اهمیت: اولین فیلم تاریخ سینمای ایران

▪️ آبی و رابی 1309

کارگردان: آوانس اوگانیانس
دلیل اهمیت: شروع دوباره‌ی سینمای ایران-اولین کمدی تاریخ سینمای ایران

▪️حاجی آقا آکتور سینما 1312

کارگردان: آوانس اوگانیانس
دلیل اهمیت: اولین فیلم داستانی سینمای ایران

▪️ دختر لر 1312

کارگردان: اردشیر دلاور ایرانی
دلیل اهمیت: اولین فیلم ناطق تاریخ سینمای ایران

▪️فردوسی 1315

کارگردان: عبدالحسین سپنتا
دلیل اهمیت: فیلم اولین تلاش سینمای ایران برای استفاده از تاریخ جهت آفرینش فیلم سینمایی است.

▪️توفان زندگی 1327

کارگردان: علی دریابیگی
دلیل اهمیت: فیلم حاوی تمام عناصری است که بعدها در گونه‌های فیلمفارسی ادامه پیدا می‌کند.

▪️ شرمسار 1329

کارگردان: اسماعیل کوشان
دلیل اهمیت: اولین فیلمفارسی پرفروش تاریخ سینمای ایران

▪️ولگرد 1331

کارگردان: مهدی رئیس فیروز
دلیل اهمیت: پس از ولگرد سطح تکنیکی سینمای ایران ارتقا می‌یابد. فیلم همچنین از ناصر ملک مطیعی یک ستاره می‌سازد.

▪️هفده روز به اعدام 1335

کارگردان: دکتر هوشنگ کاووسی
دلیل اهمیت: اولین فیلمی که یک منتقد و روشنفکر مدعی تحول و نجات سینمای ایران از ابتذال می‌سازد. همچنین این اولین فیلمی است که باعث یک جدال قلمی بین منتقدان مشهور آن زمان در نشریات سراسری می‌گردد.

▪️بلبل مزرعه 1336

کارگردان: مجید محسنی
دلیل اهمیت: فیلمی که به گونه‌ی روستایی فیلمفارسی رسمیت می‌بخشد. فیلم همچنین نخستین فیلم ایرانی‌ای است که در یک جشنواره بین‌المللی پذیرفته می‌شود.

▪️لات جوانمرد 1337

کارگردان: مجید محسنی
دلیل اهمیت: فیلمی که کاراکتر کلاه مخملی را برای اولین بار وارد سینمای ایران می‌کند.

▪️شب نشینی در جهنم 1337

کارگردان: ساموئل خاچیکیان-موشق سروری
دلیل اهمیت: اولین فیلم ایرانی حاضر در بخش رسمی جشنواره برلین-اولین فیلمی که به صورت گسترده از جلوه‌های ویژه میدانی استفاده می‌کند.

▪️ جنوب شهر (رقابت در شهر) 1337

کارگردان: فرخ غفاری
دلیل اهمیت: اولین فیلم سانسورشده در ایران-جنوب شهر اولین تلاش جدی برای ساختن اثری روشنفکرانه و در عین حال دارای جذابیت‌های مردم‌پسند و حرفه‌ای در ایران است.

▪️خانه سیاه است 1341

کارگردان: فروغ فرخزاد
دلیل اهمیت: اولین فیلم آوانگارد تاریخ سینمای ایران-فیلمی که خصلت شعری و آفرینش آوانگارد را در هم می‌آمیزد.

▪️ضربت 1343

کارگردان: ساموئل خاچیکیان
دلیل اهمیت: کم‌نقص‌ترین تریلر جنایی سینمای ایران تا سال عرضه شدن‌اش.

▪️شب قوزی 1343

کارگردان: فرخ غفاری
دلیل اهمیت: اولین فیلم ایرانی که در جشنواره‌های کن و لوکارنو اکران می‌شود.

▪️گنج قارون 1344

کارگردان: سیامک یاسمی
دلیل اهمیت: گنج قارون سرنمون و مدل ابدی سینمای فیلمفارسی ایران قلمداد می‌شود. فیلمی که همه سطحی‌نگری‌های فیلمفارسی را یکجا در خود دارد-اولین فیلم رکوردشکن ایرانی در فروش

▪️خشت و آینه 1344

کارگردان: ابراهیم گلستان
دلیل اهمیت: خشت و آینه نامورترین، روشنفکرانه‌ترین و به‌یادماندنی‌ترین اثر سینمای نامتعارف تا دوره‌ی خود و یکی از زبانزدترین آثار در میان روشنفکران ایرانی تا به امروز است. این اثر به همین میزان، در میان مردم زمان خود و بعدها ناشناخته باقی مانده است.

▪️سیاوش در تخت جمشید 1346

کارگردان: فریدون رهنما
دلیل اهمیت: رهنما فهیم‌ترین، مدرن‌ترین و در ضمن تئوریک‌ترین سینماگر روشنفکر ایرانی در طول تاریخ است. سیاوش اولین فیلم بلند داستانی اوست. هرچند که سراسر فیلم گواه مدرنیسم و توان‌های سقط شده‌ی فیلمساز هم هست.

▪️شوهر آهو خانم 1347

کارگردان: داود ملاپور
دلیل اهمیت: یکی از موفق‌ترین اقتباس‌های ادبی تاریخ سینمای ایران. فیلم همچنین به دلیل دعوای حقوقی بین ملاپور و آربی آوانسیان-که اعتقاد داشت و دارد که ملاپور فیلم را بر اساس دکوپاژ او ساخته-مشهور است.

▪️گاو 1348

کارگردان: داریوش مهرجویی
دلیل اهمیت: یکی از بنیان‌گذاران سینمای متفاوت ایران؛ سینمای متفکر، اندیشمند، ابتذال ستیز و خلاق-اولین فیلم مشخصاً نئورئالیستی تاریخ سینمای ایران

▪️قیصر 1348

کارگردان: مسعود کیمیایی
دلیل اهمیت: اهمیت قیصر مربوط است به ویژگی‌های سبکی و موفقیت‌های روایی و بصری آن، بازتاب یک موج فکری جوان و برهم‌ریختن کلیشه‌های سینما، گشودن افقی برای رهایی از بحران و آثار مبتذل گنج قارونی و آمیختن عناصر سینمای روشنفکری و فیلمفارسی باهم.

▪️حسن کچل 1349

کارگردان: علی حاتمی
دلیل اهمیت: اولین فیلم موزیکال موفق ایرانی-فیلم همچنین علی حاتمی را به عنوان یک فیلمساز خوش‌آتیه به سینمای ایران معرفی می‌نماید.

▪️طوقی 1349

کارگردان: علی حاتمی
دلیل اهمیت: یکی از بهترین و بی‌نقص‌ترین دنباله‌روی‌ها از سینمای شبه‌قیصری

▪️طلوع 1349

کارگردان: سلیمان و هراند میناسیان
دلیل اهمیت: داستان مثلث عشقی با طلوع وارد یک مرحله‌ی جدیدتر و بی‌پرواتری در سینمای ایران شد. این است مشخصه‌ی مهم فیلم.

▪️آقای هالو 1349

کارگردان: داریوش مهرجویی
دلیل اهمیت: یکی از موفق‌ترین کمدی‌های تاریخ سینمای ایران

▪️رقاصه 1349

کارگردان: شاپور قریب
دلیل اهمیت: اهمیت رقاصه جدا از بازی چشمگیر فروزان در تغییر نگرش نسبت به زن بدکاره است که تا آن زمان عموماً همدلی کارگردان‌ها را برنمی‌انگیخت.

▪️رضا موتوری 1349

کارگردان: مسعود کیمیایی
دلیل اهمیت: فیلم آثار مشهور سینمای کیمیایی را در استفاده از عوامل عامه‌پسند، رقص و بزن‌بکوب فیلمفارسی و تلفیقش با یک خط فکری ظاهراً روشنفکرانه و منتقد در خود دارد.

▪️پنجره 1349

کارگردان: جلال مقدم
دلیل اهمیت: این فیلم آغاز تراژدی جلال مقدم؛ یک کارگردان بااستعداد است که در سینمای ایران تباه شد. مقدم پنجه را با اقتباس از رمان یک تراژدی آمریکایی تئودور درایزر ساخت.

▪️صادق کُرده 1350

کارگردان: ناصر تقوایی
دلیل اهمیت: اولین ساخته‌ی مشخصاً عامه‌پسند ناصر تقوایی. فیلم همچنین یکی از معدود فیلم‌های ایرانی در ساب‌ژانر سریال کیلر است.

▪️مردان سحر 1350

کارگردان: اسماعیل نوری علاء
دلیل اهمیت: یک فیلم ناموفق که اهمیتش را صرفاً از نحوه‌ی اقتباس مدرن‌اش از داستان رستم و اسفندیار می‌گیرد.

▪️درشکه‌چی 1350

کارگردان: نصرت کریمی
دلیل اهمیت: درشکه‌چی با داشتن یک فضای کاملاً ایرانی و گاه خالص مقدمات پیدایش یک سینمای بومی را فراهم می‌آورد.

▪️سه قاپ 1350

کارگردان: ذکریا هاشمی
دلیل اهمیت: بهرام ری‌پور در زمستان سال 51 نوشت: شاید هیچ فیلم ایرانی دیگری در بعضی لحظات تا به این حد به رئالیسم نزدیک نبوده است. حیف که فیلم را تکنیک بد شهید کرد!

▪️فرار از تله 1350

کارگردان: جلال مقدم
دلیل اهمیت: بهترین و باکیفیت‌ترین فیلم جلال مقدم.

▪️داش آکل 1350

کارگردان: مسعود کیمیایی
دلیل اهمیت: داش آکل یکی از برجسته‌ترین آثار کیمیایی است که زیبایی‌های بصری و تمهیدات سینمایی جذابی، آن را در رده نخست آثار کیمیایی قرار می‌دهد.

▪️خداحافظ رفیق 1350

کارگردان: امیر نادری
دلیل اهمیت: اولین فیلم بلند سینمایی امیر نادری-یک اقتباس درخشان از فیلم ریفیفی ساخته ژول داسن

▪️آدمک 1350

کارگردان: خسرو هریرتاش
دلیل اهمیت: اولین فیلم بلند سینمایی خسرو هریرتاش و یکی از دو فیلم هریرتاش که خوشبختانه راش‌هایش باقی مانده است-فیلم همچنین باعث شهرت صدای فریدون فروغی؛ که تا قبل از اکران فیلم یک خواننده‌ی ناشناس است، می‌شود.

▪️قلندر 1351

کارگردان: علی حاتمی
دلیل اهمیت: داستان فیلم حاتمی روایت یک عشق ممنوعه است. عشق یک برادر به یک خواهر. بدیهی‌ست که گزینش این تم یک نوآوری جسارت‌آمیز محسوب می‌شود.

▪️چشمه 1351

کارگردان: آربی آوانسیان
دلیل اهمیت: بدون شک چشمه از همه آثار آوانگارد و مد روشنفکرانه ما، و همچنین از نظر تولید بصری، ادراک درست فرم و قدرت و منطق سینمایی در ساخت تصویری و صحیح بودن سینما در جای فراتری می‌نشیند.

▪️صبح روز چهارم 1351

کارگردان: کامران شیردل
دلیل اهمیت: اولین فیلم داستانی کامران شیردل مستندساز مشهور سینمای ایران

▪️تپُلی 1351

کارگردان: رضا میرلوحی
دلیل اهمیت: اهمیت تپلی در تاریخ سینمای ایران احتمالاً به دلیل بیش از اندازه جدی گرفتن آن باشد. فیلمی که نویسنده‌ی آثاری از قبیل زن یک شبه و سرکار غضنفر با اقتباس از رمان "موش‌ها و آدم‌ها"ی جان اشتاین‌بک می‌سازد!

▪️بی‌تا 1351

کارگردان: هژیر داریوش
دلیل اهمیت: اولین و تنها فیلم بلند داستانی هژیر داریوش از چهره‌های بسیار مهم سینمای روشنفکرانه ایران و دبیرکل جشنواره‌ی فیلم تهران که در دوران ریاستش باعث پیشرفت عالی آن در سطح جهان شد.

▪️پستچی 1351

کارگردان: داریوش مهرجویی
دلیل اهمیت: یکی از درخشان‌ترین و بهترین اقتباس‌ها از نمایشنامه‌ی وویتسک گئورگ بروخنر.

▪️رگبار 1351

کارگردان: بهرام بیضایی
دلیل اهمیت: اولین فیلم بلند داستانی بهرام بیضایی. چه چیز مهم‌تر از این؟!

▪️آرامش در حضور دیگران 1352

کارگردان: ناصر تقوایی
دلیل اهمیت: فیلم یکی از تلخ‌ترین سرنوشت‌های آثار بزرگ را در سینمای ایران به خود اختصاص داده است. اثری ژرف و اندیشمندانه که سال‌ها تحت سانسور سیستم حاکم وقت به بایگانی سپرده شد. در حالیکه می‌توانست پیشتاز سینمای متفاوت ایران و هم‌ارز گاو و قیصر در نقش تاثیرگذارش به حساب آید. اما فیلمی که در سال 49 ساخته شده بود در سال 52 به نمایش درآمد و این تاخیر هم خسرانی برای تقوایی و هم سینمای ایران بود.

▪️تنگنا 1352

کارگردان: امیر نادری
دلیل اهمیت: یکی از اولین فیلم‌های سینمای ایران که از سوی سیستم حاکم و رسانه‌های موافق متهم به سیاه‌نمایی غیرقابل پذیرش و بیش از حد شد.

▪️شهر قصه 1352

کارگردان: منوچهر انور
دلیل اهمیت: یکی از اولین تئاترِ فیلم‌شده‌های تاریخ سینمای ایران. هر چند که این مهم در نهایت ناخواسته و بدون قصد قبلی بوده باشد!

▪️نفرین 1352

کارگردان: ناصر تقوایی
دلیل اهمیت: نفرین اهمیتش را به دلیل نام سازنده‌اش دارد! فیلمی که تقوایی بلافاصله پس از اکران دیرهنگام آرامش ... می‌سازد.

▪️یک اتفاق ساده 1352

کارگردان: سهراب شهیدثالث
دلیل اهمیت: از شاخص‌ترین آثار اولیه و از نطفه‌های جنبش نوین سینمای رویکردگرا که جدا از سینمای موج سوم در دهه 50 شمسی ظاهر شد.

▪️مغول‌ها 1352

کارگردان: پرویز کیمیاوی
دلیل اهمیت: شاخص‌ترین اثر سیال ذهن در سینمای ایران که از لحاظ این دلمشغولی و فرم متناسب با آن بی‌نظیر است.

▪️مسافر 1353

کارگردان: عباس کیارستمی
دلیل اهمیت: تجربه‌ای که مسافر را این اندازه اهمیت می‌بخشد، مربوط به نحوه مکالمه فیلمساز با زندگی در کشف بداهت و منطق سلیس نهفته در آن ثبت در متن هنری است.

▪️اسرار گنج دره جنی 1353

کارگردان: ابراهیم گلستان
دلیل اهمیت: به نظر می‌آید گلستان در ساختن اسرار ... بیش از هر چیز قصد زدودن افترای همدلی با سیستم حاکم را دارد. او مایل بود استقلال خود را به رخ کشد و نشان دهد اگر حاضر نیست به فریب ایدئولوژی چپ و جریانات حزبی و انقلابی‌گری بهایی بدهد در همان حال چنین امری به معنی همصدایی با بلاهت نظمی عامیانه نیست.

▪️زیر پوست شب 1353

کارگردان: فریدون گُله
دلیل اهمیت: فیلم گله از آنجا که سانتی‌مانتالیسم فیلمفارسی را کنار گذاشته و یک روایت و فرم ملموس و ساده را برگزیده، از نظر فرم قابل اعتنا بود. تقابل این فرم با فرم رایج فیلمفارسی ارزش آن‌ بود، هرچند بهره‌گیری از سکس، یکی از مشخصه‌های فیلمفارسی را برای سوداگری همراه داشت.

▪️شازده احتجاب 1353

کارگردان: بهمن فرمان آرا
دلیل اهمیت: شازده احتجاب در زمان خود فیلم بسیار موفقی بود. از منظر روشنفکری این فیلم از روی یکی از مشهورترین آثار سیال ذهن داستان‌نویسی ایران، یعنی شازده احتجاب از هوشنگ گلشیری آفریده شده بود.

▪️غریبه و مه 1354

کارگردان: بهرام بیضایی
دلیل اهمیت: غریبه و مه همه ویژگی‌های سینمای بیضایی را دارد؛ آن اثری‌ست معمایی و رازآمیز و تمثیلی/مدرن، شگفت‌انگیز و جسور/و همچنین حاوی تاویلی اجتماعی. فیلم در جشنواره لندن و قاهره به نمایش درمی‌آید و جایزه ویژه هیات داوران جشنواره اخیر را می‌گیرد.

▪️مهر گیاه 1354

کارگردان: فریدون گله
دلیل اهمیت: گرایش گله به مضامین عرفانی در مهر گیاه شاید آغازگر رویه‌ای باشد که بعدها در سینمای فیلمسازانی همچون ابراهیمی‌فر، لیالستانی و کریمی دنبال شد. هرچند که در نهایت طعم تلخ شکست مهر گیاه، گله را در ادامه‌ی مسیر فیلمسازی‌اش فلج کرد.

▪️طبیعت بیجان 1354

کارگردان: سهراب شهیدثالث
دلیل اهمیت: اوج سینمای آوانگارد، نامتعارف و روشنفکرانه‌ی تاریخ سینمای ایران.

▪️گوزنها 1354

کارگردان: مسعود کیمیایی
دلیل اهمیت: گوزنها از محبوب‌ترین آثار مسعود کیمیایی و از هنرمندانه‌ترین و در ضمن سیاسی ترین فیلم‌های اوست. گوزنها همچنین از آثار بسیار معدود سیاسی در تاریخ سینمای ایران است که ضمن بیان علنی و آشکار مبارزات زمانه، دارای ارزش هنری هم هست.

▪️در غربت 1354

کارگردان: سهراب شهیدثالث
دلیل اهمیت: اولین فیلمی که سهراب شهیدثالث در آلمان غربی می‌سازد. فیلم جایزه‌ی بهترین فیلم به مفهوم مطلق را از کمیته‌ی رسمی ارزش‌گذاری فیلم دولت آلمان فدرال را می‌برد.

▪️کندو 1354

کارگردان: فریدون گله
دلیل اهمیت: کندو آشکارا در پی آن بود که اثری از رده‌ی سینمای سیاه ولگرد بی هدف باشد. ویژگی این سینما نه یک روایت هیجان‌انگیز داستانی و کشش‌های پرتعلیق یک جو دراماتیک و انفجار لحظات دراماتیزه در روایت و شخصیت‌پردازی بلکه انتقال افق پوچ‌گرایانه و سیاه در جزئیات ساده و عادی‌ست. امیر نادری در این مورد فیلمساز موفق‌تر و بهتری ازفریدون گُله محسوب می‌شود.

▪️ذبیح 1354

کارگردان: محمد متوسلانی
دلیل اهمیت: محمد متوسلانی قربانی نقش کمیکش در سینمای فیلمفارسی یعنی یکی از سه نخاله شد. سلسله انبوه آثار کمدی که با سه بازیگر گرشا، متوسلانی و سپهرنیا موفقیت فراوانی در سینمای تجاری ایران کسب کرد اما یکی از از این سه تفنگدار یعنی متوسلانی افق‌های دیگری نیز در کار فیلمسازی داشت، قبل از انقلاب دو فیلم سازش و ذبیح گویای این گرایش پنهان جدی تر در سینمای سالم بود.

▪️سرایدار 1354

کارگردان: خسرو هریرتاش
دلیل اهمیت: یکی از اولین فیلم در فیلم‌های تاریخ سینمای ایران. بهترین فیلمی که از خسرو هریرتاش باقی مانده است.

▪️باغ سنگی 1355

کارگردان: پرویز کیمیاوی
دلیل اهمیت: برنده‌ی خرس نقره‌ای جشنواره‌ی فیلم برلین.

▪️ملکوت 1355

کارگردان: خسرو هریرتاش
دلیل اهمیت: خسرو هریرتاش ملکوت را با اقتباس از رمان فراواقع‌گرایانه‌ی ملکوت بهرام صادقی می‌سازد. فیلم پس از یک بار نمایش در جشنواره‌ی جهانی فیلم تهران به بایگانی سپرده می‌شود و سپس در جریان آتش‌سوزی فیلمخانه‌ی ملی ایران در بحبوحه‌ی انقلاب اسلامی می‌سوزد و خاکستر می‌شود. در هر صورت این اهمیت این فیلم بدین خاطر است: بزرگترین فیلم نادیده‌شده‌ی تاریخ سینمای ایران.

▪️ شطرنج باد 1355

کارگردان: محمدرضا اصلانی
دلیل اهمیت: فیلم شطرنج باد در هیچ جا مورد نقد مشخص و بررسی قرار نگرفت. واکنش بیش از اندازه منفی تماشاگران به لحن پرتکلف و مصنوع شطرنج باد فرصت مکالمه‌ای را با آن سلب کرد و فیلم فراموش شد-اولین فیلم بلند داستانی محمدرضا اصلانی

▪️سوته دلان 1355

کارگردان: علی حاتمی
دلیل اهمیت: حاتمی سینمایی ساخت که عمیقاً ملی و به معنای کامل شیفته سنت در برابر مدرنیته بود. در این سینماعشق‌های پاک، فجایع، مبارزات و سرنوشت‌های تاریخی با جزئیات درخشانی ثبت شده است و سوته دلان پس از حاجی واشنگتن باکفایت‌ترین روایت از این روابط و روح‌ها و عشق‌ها و دردهاست.

▪️در امتداد شب 1356

کارگردان: پرویز صیاد
دلیل اهمیت: در امتداد شب هوش بالای صیاد را در ساختن اثری پرفروش نشان می‌دهد. از نظر رقم این فیلم پولسازترین فیلم تاریخ سینمای ایران در پیش از انقلاب اسلامی لقب گرفته است.

▪️کلاغ 1357

کارگردان: بهرام بیضایی
دلیل اهمیت: در زمان نمایش فیلم کلاغ عمده بحث‌ها به جای گفتگو درباره‌ی احاطه‌ی فرمی، ویژگی‌های ساختاری و موفقیت‌های بیضایی در اجرای تم غریبش، بر روی معنا و مفهوم فیلم دور زد. موضوع گذشته تاریخی، هویت و خودباختگی یک دوره خاص جالب توجه می‌نمود و با زمانه خود به نحو ملموسی درگیر بود. فیلم کلاغ جدا از مضمون اصلی پر از کنایه درباره فروپاشی، بیکارگی، بی‌ریشگی و پوچی یک دوران است.

▪️دایره مینا 1357

سال ساخت: 1354
کارگردان: داریوش مهرجویی
دلیل اهمیت: طرفداران فیلم اجتماعی مهرجویی اعتقاد داشتند او انگشت بر نقطه حساس نظام پهلوی گذاشته است. مهرجویی فیلم را در سال 1354 می‌سازد اما فیلم سه سال توقیف می‌شود و بالاخره در سال 1357 اجازه اکران می‌یابد. دایره مینا فیلمی است بدون زیاده‌گویی، با روایت کاملا حرفه‌ای و ساختار مناسب تصویری. فیلم البته یکی از باکیفیت‌ترین آثار سیاسی تاریخ سینمای ایران است.

▪️مرثیه 1357

کارگردان: امیر نادری
دلیل اهمیت: مرثیه مشخصه کامل سینمای دهه پنجاه نادری را دربردارد. فقدان قهرمان، روایت آدم‌های از همه جا مانده و ول شده، نزدیک کردن جهان فیلم و بازیگران (نابازیگران) به زندگی واقعی، سینمایی سیاه و سرشار از یاس و بن‌بست.

▪️سفر سنگ 1357

کارگردان: مسعود کیمیایی
دلیل اهمیت: سفر سنگ، اساسا فیلمی است در مکالمه با حال و هوای سال 1357 و بیشتر از آن نشان‌دهنده شامه تیز کیمیایی در تشخیص یک انقلاب دینی و یک رهبری دینی است.

▪️گزارش 1357
کارگردان: عباس کیارستمی
دلیل اهمیت: گزارش یکی از اتفاقات بزرگ سینمای ایران درست در آستانه‌ی انقلاب و دگرگونی عظیم سال 1357 و یک حلقه‌ی واسط مابین سینمای متفکر قبل از انقلاب و جریان نوین سینمای جهانی پس از انقلاب ایران است.